ارزیابی واکنش لاین‌های خالص ذرت (Zea mays L.) به تنش گرما در شرایط خوزستان با استفاده از شاخص‌های تحمل به تنش

به منظور بررسی شاخص‌های تحمل به تنش گرما در ذرت، 15 لاین خالص ذرت در دو آزمایش جداگانه با تاریخ‌های کاشت متفاوت (به منظور اعمال تنش گرما) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1386 در شهرستان شوشتر مورد مقایسه قرار گرفتند. کاشت بذرها در دو تاریخ 15 تیرماه (شرایط تنش گرما) و 5 مرداد ماه (شرایط بدون تنش) انجام شد. در این آزمایش شاخص‌های کمی تحمل شامل شاخص بهره‌وری متوسط (MP)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل به تنش (STI) و شاخص میانگین هندسی بهره‌وری (GMP) محاسبه شدند. نتایج نشان داد که سه شاخص SSI، STI و GMP در شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به گرما و عملکرد بالا در هر دو شرایط تنش گرما و بدون تنش، مؤثرتر بودند. با توجه به اینکه شاخص GMP در هر دو شرایط تنش و بدون تنش همبستگی مثبت و بسیار معنی‌داری با عملکرد داشت، مناسب‌ترین شاخص در ارزیابی واکنش لاین‌های خالص ذرت نسبت به تنش گرما بود و به نظر می‌رسد که می‌توان از آن برای شناسایی ارقام دارای عملکرد بالا در هر دو شرایط تنش و بدون تنش استفاده نمود. نتایج نشان داد که لاین‌های شماره 10 و 8 بیشترین مقدار عملکرد و بیشترین مقدار را برای شاخص‌های GMP و STI داشتند و لذا به عنوان متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ها با عملکرد بالا شناسایی شدند. در روش ترسیمی بای پلات، لاین‌های خالص به گروه‌های متحمل و غیرمتحمل تقسیم بندی شدند. لاین‌های شماره 10، 8، 4 و 14 در ناحیه‌ای با پتانسیل تولید بالا و حساسیت پایین به گرما (در ناحیه‌ای با مؤلفه یک در بالا و مؤلفه دو در پایین) قرار گرفتند. پراکندگی ژنوتیپ‌ها در نمودار بای پلات نشان دهنده وجود تنوع ژنتیکی بین آنها نسبت به تنش گرما بود. تجزیه خوشه‌ای بر اساس شاخص‌های تحمل (GMP و STI) نشان داد که لاین‌های خالص شماره 10 و 8 دارای بیشترین تحمل نسبت به گرما بوده و بیشترین فاصله ژنتیکی را با سایر لاین‌ها داشتند. بعد از آن لاین‌های شماره 4، 14، 13، 15 و 5 نسبت به بقیه لاین‌ها از تحمل بیشتری نسبت به تنش گرما برخوردار بودند.